İspanyolca fiil
İspanyolca fiil anlam/kullanış bakımından çeşitli gruplara ayrılıyor. Latince dillerin olmazsa olmazları yardımcı fiiller de bunların içinde yer alıyor.
Anlam ve kullanış bakımından fiiller
Öznesi belirsiz olan fiiller
İspanyolca’da “öznesi belirsiz” olarak adlandırılan bir grup fiil bulunmaktadır. Bu fiillerin öznesi, cümlede belirtilmez veya genel bir anlamda kullanılır. Bu fiiller, genellikle genellemeler, soyut fikirler, doğal olaylar veya mevsimsel durumlar gibi durumları ifade etmek için kullanılır.
İşte bazı örnekler:
- Se dice que… (Söylenir ki…)
- Se sabe que… (Bilinir ki…)
- Se ve que… (Görülür ki…)
- Se entiende que… (Anlaşılır ki…)
- Se cree que… (Sanılır ki…)
- Se espera que… (Umulur ki…)
- Se suele decir que… (Genellikle söylenir ki…)
- Se nota que… (Fark edilir ki…)
- Se percibe que… (Hissedilir ki…)
Bu tür fiillerde, “se” takısı kullanılarak belirsiz bir özne ifade edilir. Bu yapının kullanımıyla birlikte cümle genel bir anlam taşır ve özne belirtilmez. Örneğin, “Se dice que el español es un idioma hermoso” ifadesinde, “Söylenir ki İspanyolca güzel bir dil” anlamı vardır, ancak cümlede belirli bir özne belirtilmemiştir.
Bu tür fiiller, haberler, bilimsel bildiriler, genellemeler veya yaygın inanışları ifade etmek için sıklıkla kullanılır.
Yapacağı söyleniyor.
Se dice que Hacer.
İçeceği söyleniyor.(kim? …cevap yok.belli değil)
Se dice que bebe.
3.Tekil şahıs ,tek şahıslı fiiller
İspanyolca’da bazı fiiller sadece 3. tekil şahıs veya tek şahıs ile kullanılır. Bu fiillerin kullanımı genellikle belirli durumları veya alışkanlıkları ifade etmek için kullanılır. İşte bazı örnekler:
Tekil Şahıs
- Llueve. (Yağmur yağıyor.)
- Nieva. (Kar yağıyor.)
- Amanece. (Gün doğuyor.)
- Anochece. (Akşam oluyor.)
- Sobresale. (Öne çıkıyor.)
- Falta. (Eksiklik var.)
- Gusta. (Hoşuna gidiyor.)
- Duele. (Ağrısı var.)
Bu fiillerde, 3. tekil şahıs zamiri olan “él/ella/usted” kullanılır ve genellikle doğal olayları, zamanı veya nesnelerin durumunu ifade etmek için kullanılır.
Tek Şahıslı Fiiller
- Duermo. (Uyuyorum.)
- Como. (Yiyorum.)
- Salgo. (Çıkıyorum.)
- Llego. (Geliyorum.)
- Hablo. (Konuşuyorum.)
- Trabajo. (Çalışıyorum.)
- Estudio. (Okuyorum.)
Bu fiillerde, sadece tek şahıs zamiri olan “yo” kullanılır ve kişisel eylemleri veya alışkanlıkları ifade etmek için kullanılır.
Bu fiiller, belirli şahısların davranışlarını, alışkanlıklarını veya durumlarını ifade etmek için kullanılır ve diğer şahıslarla kullanılmazlar. Bu fiillerin kullanımında, fiilin zamiri doğrudan belirtilir ve cümledeki kişiye göre çekimlenir.
Nieva-kar yağıyor.
Burada özne belli ama kelimenin içinde gizli.
Kurallı fiiller
Her zaman normal zaman takıları alan ,kökleri değişmeyen fiillerdir.
Kuralsız filller
Kurallı fiillerin tersine kökleri değişen..bilinen zaman takıları haricinde takılar alan fiillerdir.
Bazı fiiller sırf telafuzda kötü oluyor diye bazı harfleri değişir. Ama bunlar kuralsız değildirler.
| –Aer | Caer | düşmek (cayó) |
| -eer | leer | okumak (leyó) |
| -oer | Roer | kemirmek (royó) |
| -car | Tocar | dokunmak (toqué) |
| -cer | Vencer | yenmek (venzo) |
| -cir | Resarcir | telafi etmek(resarzo) |
| -gar | Pegar | yapıştırmak (pequé) |
| -ger | Recoger | toplamak ( recojo) |
| -gir | Dirigir | yönetmek ( dirijo ) |
| Quir | Delinquir | suç işlemek ( delinco) |
| Ñer | Tañer | çalgı çalmak(tañió) |
| ñir | Gruñir | homurdanmak ( gruñió) |
| Llir | Mullir | kabartmak ( mullió) |
Kuralsız filleri tanım edatlarını ezberlediğimiz gibi ezberlememiz lazım
Bazı fiiller kuralsızdırlar. Ama bazılarına sadece telafuzu bozulmasın diye harf eklenir ya da değişik harf konur. Bunlar kuralsız görünse de kuralsız sayılmazlar.
Kuralsız fiiller : şimdiki zaman,pretérito indefinido,futuro imperfecto(haber kipi şimdiki zaman,di’li geçmiş zaman,gelecek) zamanlarında olur.
FİİLİ OLUŞTURANLAR
Kök
beber in kökü : beb
Takı
Fiilin köküne gelen şeylere takı diyoruz.
beb-o aldığı takı presente ‘o’
- Zaman takıları (olayın hangi zamanda olduğunu gösterir)
- Şahıs takıları (olay kim tarafından yapılmıştır)
| Tekil | çoğul | |
| 1. Şahıs | yok | -mos |
| 2. şahıs | -s | -is |
| 3. Şahıs | yok | -n |
ÖRNEK
BEBER : içmek
KÖK : beb
BEBES : Şimdiki zaman 2. Tekil şahıs çekimi
Beb-er /beb-e-s
–e : zaman takısı
–s : şahıs takısı
–er : mastar takısı
fiil özelliği : mastar takısı çıktıktan sonra kalan sesli harftir. ‘e’
Dolayısıyla Fiil özelliği ve mastar ekleri üçe ayrılır.
| Fiil özelliği | Mastar eki |
| a e i | -ar -er -ir |
FİİL ÇEKİMLERİ
Zamanı , tekil ya da çoğul olduğunu , hangi şahısa ait olduğunu gösteren bazı takılar alarak oluşturduğu şekil ‘fiil çekimidir’
Örnek
Yardımcı fiil :que bağlacı , edat yardımı ile ulaç,ortaç ile birleşerek çekimlenir
Eylem : YAKIN GELECEKTE olacakmış anlamı verir.
Yardımcı fiil + mastar
Voy a dance.
Ben dans edeceğim : dans etmeye gidiyorum (voy :gitmek demek)
Fiillerde çatı
İspanyolca’da fiiller çatılarına göre etken (activo) ve edilgen (pasivo) çatı olarak iki gruba ayrılır.
Etken Çatı (Activo)
Etken çatıda, fiilin öznesi eylemi gerçekleştiren kişiyi veya nesneyi temsil eder. Bu çatıda fiil, doğrudan nesne veya dolaylı nesne ile kullanılabilir. Etken çatıda fiiller, aktif eylemleri ifade etmek için kullanılır.
Örnek:
- Yo leo un libro. (Ben bir kitap okurum.)
- María escribe una carta. (María bir mektup yazar.)
Edilgen Çatı (Pasivo)
Edilgen çatıda, fiilin öznesi eylemin karşıladığı kişi veya nesneyi temsil eder. Bu çatıda fiil, “ser” yardımcı fiiliyle birlikte kullanılır ve eylem öznenin üzerinde gerçekleşir. Edilgen çatıda fiiller, pasif eylemleri ifade etmek için kullanılır.
Örnek:
- El libro es leído por mí. (Kitap benim tarafımdan okunur.)
- La carta es escrita por María. (Mektup María tarafından yazılır.)
İspanyolca fiillerde çatı, eylemin kim tarafından gerçekleştirildiğini veya kimin etkilendiğini belirtmek için kullanılır. Etken çatıda fiiller özne tarafından gerçekleştirilirken, edilgen çatıda fiiller öznenin üzerinde gerçekleştirilir.
FİİL KİPLERİ
Bildiğimiz gibi fiillerin aldığı zaman kipleri var. Bu kipler nedir? mesela
Kişinin o an yaptığını anlatmak için..şimdiki zaman haber kipi kullanılır.
O zaman olayı anlatan kişi tarafından değişik zaman dilimleriyle değişik şekiller alması ‘kip’ dir.
haber kipi : (indicativo) adından da anlaşılacağı gibi…kişi bir olayı şimdi mi… ,geçmişte mi..gelecekte mi yapacağını haber verir.
dilek kipi : Olay daha yapılmamıştır..ama kişi bunun olup olmayacağını bilmeden isteğini ifade eder.
yemiş olsa.
si hubiera comido (yemiş olmasını istiyor.)
Emir kipi : olup olmayacağını bilmeden… emreder.
Şart kipi : olay bir şarta bağlıdır.
FİİL ZAMANLARI
Zaman dilimleri nasıl bulunur.
1. Tamamlanıp,tamamlanmadığına göre:
Devam ediyorsa , tamamlanmamışsa : imperfecto.
Bitmişse : perfecto (bileşik zamanlar)
Ayrıntılı olarak zaman konumuza bakabilirsiniz.
Fiil türemesi
İspanyolca’da fiil türemesi, mevcut fiillerden yeni fiiller oluşturma sürecidir. Fiil türemesi genellikle eklerin eklenmesi veya fiil kökündeki değişikliklerle gerçekleşir. İşte İspanyolca’da yaygın olarak kullanılan fiil türeme yöntemleri:
- Eklerin Eklenmesi: -ar, -er, -ir gibi fiil son ekleri alarak yeni fiiller oluşturulabilir. Örneğin:
- caminar (yürümek) -> des-caminar (geri dönmek)
- comer (yemek) -> sobre-comer (aşırı yemek)
- Fiil Kökünde Değişiklikler: Fiil kökündeki bazı değişikliklerle yeni fiiller oluşturulabilir. Bu değişiklikler genellikle ünlü değişiklikleri veya ses uyumlarına dayanır. Örneğin:
- pedir (istemek) -> pre-guntar (sormak)
- dormir (uyumak) -> ador-mecer (sallamak)
- Bağlaçlar ve Ek Fiiller: Bağlaçlar ve ek fiiller kullanılarak yeni fiiller türetilebilir. Örneğin:
- hacer (yapmak) -> re-hacer (yeniden yapmak)
- poner (koymak) -> de-poner (bırakmak)
Fiil türemesi İspanyolca’da oldukça yaygındır ve genellikle dilin kullanımına bağlı olarak değişebilir. Yeni fiiller oluşturmak için farklı yöntemler ve kurallar kullanılabilir. Bu nedenle, her fiilin türetme süreci farklı olabilir. Fiil türemesiyle ilgili daha fazla örnek ve detaylı bilgi için İspanyolca fiil kökleri ve eklerine dair kaynaklardan yararlanabilirsiniz.
İsimden
şeker (azúcar)
tatlandırmak(azucarar)
Sıfattan
beyaz (blanco)
beyazlatmak(blanquear)
Zarftan
atrás (geri)
atrasar(yavaşlatmak)
Birkaç türemiş fiil
| İspanyolca | Türkçe |
|---|---|
| neviscar | anlamak |
| amanecer | aydınlanmak |
| relampaguear | aydınlatmak |
| pringar | budamak |
| granizar | Dolu yağmak |
| helar | dondurmak |
| tronar | Gök gürlemesi |
| alborear | gün ağarmak |
| ventear | havalandırmak |
| anochecer | Kararmak |
| nevar | Kar yağmak |
| haber | sahip olmak |
| lloviznar | serpiştirmek |
| escampar | tırmanmak |
| hay | var |
| llover | Yağmur yağmak |