İtalyanca Fiil
İÇİNDEKİLER
İtalyanca fiil bizim dilimizden çok farklı değil İsimlerin yapmış oldukları hareketlerdir.
Fiil ,eylem kelimesidir ve 4 unsura bağlıdır.
- çekim / zamanı anlatmak için gereklidir.
- kip / haber,emir,dilek kip çekimleri mevcut.
- konu / kişiye bağlıdır.
- zaman / olayın ne zaman olduğunu aldığı çekim ile anlatır.
İş fiilleri
- bu işten etkilen bir nesne vardır.
- Neyi,kimi sorularına cevap verir.
- fiile ‘onu’ eklersek anlamlı olur.
kazmak,takmak, içmek, kullanmak,öldürmek, yutmak, incitmek,ısıtmak,toplamak,çalmak,karıştırmak,büyütmek, dengelemek,kesmek,
dinlemek, sürmek, görmek, bulmak, , sevmek…gibi
Oluş fiilleri
bir varlıkta kendiliğinden olan oluşum.neyi kimi sorularına cevap vermez.’onu’ kelimesi olmaz.
kararmak,bayatlamak,soğumak,morarmak, küflenmek, kızarmak,zayıflamak,paslanmak, uzamak, büyümek, solmak, acıkmak, ağarmak,erimek, olgunlaşmak, çürümek,hastalanmak, körelmek, pişmek, soğumak,sararmak,
Durum fiilleri
bir varlıkta kendiliğinden olan oluşum.neyi kimi sorularına cevap vermez.’onu’ kelimesi olmaz.
yürümek,çıkmak,uyumak, dinlenmek, oturmak, susmak,yüzmek,gülmek, ağlamak, durmak, uzanmak, gelmek, koşmak, bakmak, korkmak, durmak, bulunmak
Geçişsiz fiiller
Verbi transitivi
- Bu fiillerde özne yada nesneye bağlı değildir.
- Bir hareketi değil ,durum,hal,şart bildirir.
- Bu fiiller için herhangi bir kural yoktur.
- Herşey gene ezberimize kalıyor.
- hangi sorular sorulur?
Bu fiiller neyi ve kimi sorularına cevap verebilirler.
Ne zaman(quando).
nasıl(come).
ne kadar zaman için(per dove).
nerede(dove) soruları sorulur.
Geçmiş zamanda hem essere hemde avere kullanılır.
Okula araba ile gittim.(nasıl gittin)
Sono andato a scuola con l’auto
bazıları
succedere, uscire, venire,stare, morire,piacere, andare, arrivare, costare,partire, cadere, costare, crescere, diventare, durare, entrare, morire, restare, essere,rimanere, (ri)tornare, sembrare,
Geçişli fiiller
Verbi intransitivi
İtalyanca Fiil İçersinde Geçişli fiiller, bir özneyi doğrudan veya dolaylı olarak etkileyen fiillerdir. İtalyanca’da geçişli fiiller, nesne ekini (-are fiilleri için -are, -ere fiilleri için -ere, -ire fiilleri için -ire) alabilirler.
Herhangi bir edat takıntısı almadan,yani -e,-a,-de,-da gibi ekler almadan kullanılan fiillerdir.
Örneğin:
- Mangio una mela. (Bir elma yiyorum.)
- Ho visto il film. (Filmi izledim.)
- Scrivo una lettera. (Bir mektup yazıyorum.)
Bu örneklerde “mela” (elma), “film” ve “lettera” (mektup) nesneleri olup, fiil özneyi doğrudan etkiliyor.
Geçişli fiillerin, zaman ve kişiye göre çekimleri değişir. Örneğin:
- Io mangio (Ben yerim)
- Tu mangi (Sen yersin)
- Lui/lei mangia (O yer)
- Noi mangiamo (Biz yeriz)
- Voi mangiate (Siz yersiniz)
- Loro mangiano (Onlar yerler)
Fiilin zamana göre değişimi örneğin “mangiare” fiili için:
- Presente: Mangio, mangi, mangia, mangiamo, mangiate, mangiano
- Passato prossimo: Ho mangiato, hai mangiato, ha mangiato, abbiamo mangiato, avete mangiato, hanno mangiato
- Imperfetto: Mangiavo, mangiavi, mangiava, mangiavamo, mangiavate, mangiavano
- Futuro: Mangerò, mangerai, mangerà, mangeremo, mangerete, mangeranno
Geçişli fiiller, İtalyanca Fiil içersinde en yaygın kullanılan fiil türüdür ve günlük hayatta sık sık kullanılırlar.
Bu fiiller neyi ve kimi sorularına cevap verebilirler.
Geçmiş zamanda geçişli fiiller AVERE(sahip olmak) yardımcı fiili ile kullanılır.
beklemek (kimi bekledi) aspettare
satın almak (neyi satın aldı) comprare
içmek( neyi içti)bere
yemek(neyi yedi)mangiare
dövmek(kimi dövdü)battere
Ben kahve içtim
Ho bevuto caffè derken ‘neyi’ içtim. Kahveyi içtim
özne+fiil+nesne ,bu cümlelerde nesne yada ismin -i hali kullanılır
Bazen nesneyi hatırlatır ama cümlede yoktur.
öğle vakti geç yedim.
Ho avuto un pranzo in ritardo.
Burda bir şey yediği anlaşılıyor ama nesne yok.
Dönüşlü fiilller
İtalyanca fiil de dönüşlü fiiller ,dönüşlü zamirlerle kullanılır.Kelimenin son -e ‘si atılır ve -si gelir.
See myself
vedermi
kendimi görmek.
guardarmi allo specchio
look at myself in the mirror
Aynada kendime bakmak
Çekimsiz fiiller
İtalyanca Fiil, çekimsiz fiiller yani “verbi intransitivi” olarak adlandırılan fiiller, kök halinde kullanılır ve fiil çekimleri kullanılmadan önce veya sonra “il” yardımcı fiili ile birlikte çeşitli zamanlarda kullanılırlar.
İtalyanca’da çekimsiz fiiller genellikle -are, -ere veya -ire ile biten fiillerdir.
İtalyanca’da çekimsiz fiiller, şu şekilde sınıflandırılabilir:
Pronominal verbi: Kendine özgü bir anlamı olan ve kişi zamirleri (pronomi) ile birlikte kullanılan fiillerdir. Bu fiiller genellikle -arsi, -si, -ci ile biten fiillerdir.
Örneğin: alzarsi (kalkmak), chiamarsi (adını vermek), vergognarsi (utanmak).
Riflessivi: Kendine özgü bir anlamı olan ve kendini gerçekleştiren fiillerdir. Bu fiiller genellikle “si” takısı ile biten fiillerdir.
Örneğin: divertirsi (eğlenmek), addormentarsi (uyuyakalmak).
Intransitivi: Nesne almayan, kendinden başka bir özneyle kullanılmayan fiillerdir. Bu fiiller genellikle -are, -ere, -ire ile biten fiillerdir.
Örneğin: camminare (yürümek), piangere (ağlamak), partire (ayrılmak).
Defectivi: Tam anlamıyla çekimsiz fiil değildir. Kendine özgü bir anlamı olan ve yalnızca belli zaman ve kişilere özel olan fiillerdir. Bu fiiller genellikle -ere veya -ire ile biten fiillerdir.
Örneğin: sapere (bilmek), dovere (zorunda kalmak).
İtalyanca’da bazı fiiller çekimsizdir. Bu çekimsiz fiiller üç kategoriye ayrılır:
İsim Fiilleri (Verbi Sostantivati):
Bu fiiller, isimlerle aynı şekilde kullanılır ve genellikle
“il fatto che” (gerçekleşen şey).
yapılan şey il fatto di
“il modo di” (yapma şekli) gibi ifadelerle kullanılırlar.
Il fatto che sia arrivato tardi mi ha infastidito.
Geç geldiği gerçeği beni rahatsız etti
Yüklem Fiilleri (Verbi di Frase)
Bu fiiller, bir preposition ile birlikte kullanılırlar ve çoğu zaman bir eylem ya da durumu ifade ederler.
“andare avanti” (devam etmek).
“prendere in considerazione” (dikkate almak).
“essere d’accordo” (anlaşmak) gibi ifadeler verilebilir.
İkinci Grup Fiiller (Verbi Seconda Gruppo)
Bu fiiller, genellikle -ere ile biten ve ekler kullanılmadan kök halde kullanılabilen fiillerdir.
“leggere” (okumak)
“prendere” (almak)
“scrivere” (yazmak) gibi fiiller verilebilir.
Bazı fiiller çekimsizdir. Bu çekimsiz fiiller üçe ayrılır.
1- Mastar-gerund (ulaç)
İtalyanca’da mastar-gerund, “-ando” ve “-endo” ekleriyle oluşturulan fiilimsi bir yapıdır. İngilizce’de “gerund” olarak adlandırılır ve “-ing” ekleriyle oluşturulan İngilizce mastarın benzeridir.
| ARE | ANDO |
| ERE | ENDO |
| İRE | ENDO |
Mastar-gerund, bir eylemin devam ettiğini veya sürekli olarak yapıldığını ifade etmek için kullanılır. Ayrıca, bir eylemin nedeni veya amaçları hakkında da bilgi verir.
Örneğin,
“parlando” kelimesi “konuşarak” anlamına gelir .
“mangiando” kelimesi “yiyerek” anlamına gelir.
Bu yapılar, cümle içindeki bir fiil yerine kullanılabilirler ve cümledeki diğer kelimelerle birlikte çeşitli yapılar oluşturmak için kullanılabilirler.
Mastar-gerund ayrıca bazı İtalyanca fiil kalıplarında kullanılır.
Örneğin,
“stare per” fiil kalıbı, mastar-gerund yapısı kullanılarak “bir şey yapmaya devam etmek” anlamını ifade eder.
“stiamo aspettando” cümlesi “beklemeye devam ediyoruz” anlamına gelir.
Bu yapı, İtalyanca’da oldukça yaygın olarak kullanılan bir dil yapısıdır ve İtalyanca öğrenenler için önemlidir.
İtalyanca’da çekimsiz fiillerin mastar hâli,
“-are”, “-ere” ve “-ire” ile biten fiillerin kök hâline eklenen “-ando” ekini alır.
Bu ek, “-ing” ekine benzer şekilde kullanılır.
Örneğin, “parlare” (konuşmak) fiilinin mastar hâli “parlando” şeklindedir.
Mastar fiillerin iki çeşidi vardır:
- şimdiki zaman mastar fiilleri
- geçmiş zaman mastar fiilleri.
Şimdiki zaman mastar fiilleri,
fiilin şimdiki zamanda gerçekleştiğini belirtir ve “-ando” eki ile oluşturulur.
Örnek olarak, “mangiare” (yemek yemek) fiilinin şimdiki zaman mastar hâli “mangiando” şeklindedir.
Geçmiş zaman mastar fiilleri ise,
fiilin geçmişte gerçekleştiğini belirtir ve “-ando” ekine “-uto” veya “-ito” ekleri eklenerek oluşturulur.
Bu ekler, fiilin son harfine göre değişir.
Örnek olarak, “parlare” fiilinin geçmiş zaman mastar hâli “parlato” şeklindedir.
Mastar fiiller, İtalyanca’da çeşitli şekillerde kullanılır.
Örneğin,
şimdiki zaman mastar fiilleri,
diğer fiillerle birlikte kullanılarak “congiuntivo presente” (şimdiki zaman koşul kipi) veya “gerundio presente” (şimdiki zaman ulaç) gibi yapıların oluşturulmasına yardımcı olur.
Geçmiş zaman mastar fiilleri ise,
“gerundio passato” (geçmiş zaman ulaç) yapısını oluşturmak için kullanılır.
Ödevimi yaptıktan sonra televizyon izliyorum.
dopo aver fatto i compiti, guardo la TV
After I do my homework, I watch TV.
Uygulanan aracı belirtmek için
I made money by working.
Çalışarak para kazandım.
Ho fatto soldi lavorando.
eylem gerçekleştiğinde oluşan başka bir eylemi belirtmek için
he woke me by knocking the door.
Kapıyı çalarak beni uyandırdı.
mi ha svegliato bussando alla porta.
Sebep ve sonuç
You will grow up by drinking milk.
Süt içerek büyüyeceksin.
Crescerai bevendo latte.
2- Participles_Ortaç
İtalyanca’da participle (ortaç) iki türlüdür:
- present participle (gövde + -ante)
- past participle (gövde + -uto).
Ortaç, fiillerin isimlerden biraz daha karmaşık bir şekilde kullanılmasını sağlar.
Present participle, ortaç
İtalyanca’da –ante takısı eklenerek oluşturulur.
Bu eklenti, İngilizce’deki “-ing” takısına benzer bir şekilde fiile bir sıfat özelliği kazandırır.
‘Hangi’ sorusuna cevap verir.
| ARE | ANTE |
| ERE | ENTE |
| İRE | ENTE |
Örneğin,
“parlare” (konuşmak) fiilinin present participle hali “parlante” (konuşan) olarak kullanılabilir.
Örnek;boiling water(acqua bollente)
kaynayan su
kaynamak :bollire-ire : boll+ente : bollente(kaynayan)
İşte present participle’ın bazı kullanımları:
Devam eden eylemler: Present participle
bir eylemin devam eden bir halini ifade etmek için kullanılır.
“I am studying English” (İngilizce çalışıyorum) cümlesinde, “studying” present participle’dır ve “am” yardımcı fiili ile birlikte bir devam eden eylemi ifade eder.
Sıfat yerine kullanım: Present participle
İtalyanca’da participle’ler sadece fiillerin yanı sıra bazı sıfatlarla da kullanılabilirler. Bu kullanımda, participle sıfatın yerini alır ve bir nesneyi ya da bir durumu tanımlamak için kullanılır.
Örneğin,
“un uomo stanco di correre” (koşmaktan yorgun bir adam) cümlesinde, “stanco” sıfat yerine “correre” fiilin present participle hali olan “corrente” kullanılmıştır.
Sonuç olarak, İtalyanca’da participle (ortaç) fiillerin isimlerden daha karmaşık bir şekilde kullanılmasını sağlar. Present participle, fiile sıfat özelliği kazandırırken, past participle geçmiş zamanı ifade eder ve geçmiş zamanın bileşik zamanlarında yardımcı fiil olarak kullanılır.
The preschool children are differently.
Okul öncesi çocuklar farklıdır.
I bambini in età prescolare sono diversamente.
“The crying baby” (Ağlayan bebek) cümlesinde, “crying” present participle’dır ve “baby” ismini nitelemek için kullanılmıştır.
Eylem öznesi yerine kullanım: Present participle
bir eylemin öznesi olarak kullanılabilir
“Swimming is good for your health” (Yüzme sağlığınız için iyidir) cümlesinde, “swimming” present participle’dır ve “is” yardımcı fiili ile birlikte bir eylemin öznesini ifade eder.
Nesne yerine kullanım: Present participle
Bazı durumlarda, present participle, bir fiilin nesnesi olarak kullanılabilir
“I like swimming” (Yüzmeyi seviyorum) cümlesinde, “swimming” present participle’dır ve “like” fiilinin nesnesini ifade eder.
Zarf olarak kullanım: Present participle
Bir zarf gibi kullanılabilir ve bir eylemin nasıl yapıldığını belirtmek için kullanılır
“He ran quickly, breathing heavily” (Hızlı koştu, ağır nefes alarak) cümlesinde, “breathing” present participle’dır ve “quickly” zarfını tamamlar.
İngilizcede present participle’ın birçok kullanımı olduğu gibi, diğer dillerde de benzer kullanımları vardır. Örneğin, İtalyanca’da present participle “-ante” veya “-ente” şeklinde görülebilir ve birçok farklı şekilde kullanılabilir.
İsim olarak kullanım: Present participle
insegnare :öğrenmek
insegn-are:insegn+ante :insegnante(öğretmen)
She is a wonderful teacher.
O harika bir öğretmendir.
Lei è un’insegnante meravigliosa.
‘dopo’dan sonra kullan
(avere geçmiş zamanda ‘e’si düşer)
after I sleep I feel good.
uyuduktan sonra kendimi iyi hissediyorum.
dopo aver dormito mi sento bene.
After I do my homework, I watch TV.
Ödevimi yaptıktan sonra televizyon izlerim.
Dopo che fare compiti a casa, guardo la TV.
iki eylem arasındaki ilişkiyi nitelemek
dopo avendo aperto la porta sono entrato a casa.
after having opened the door I entered home.
Kapıyı açtıktan sonra eve girdim.
Sebep-sonuç
I can not find my pictures because I’ve deleted all the files.
Resimlerimi bulamıyorum çünkü tüm dosyaları sildim.
Non riesco a trovare le mie foto Perché avendo cancellato tutti i file.
Present participles düzensizler
| çizmek | trarre | traendo |
| Yapmak | fare | facendo |
| koymak | porre | ponendo |
| tatmin etmek | soddisfare | soddisfacendo |
| tercüme etmek | tradurre | traducendo |
Past participle
İtalyanca’da –uto takısı eklenerek oluşturulur.
Bu eklenti, İngilizce’deki “-ed” veya “-en” takılarına benzer bir şekilde kullanılır ve geçmiş zamanı ifade etmek için kullanılır.
Örneğin,
| ARE | ATO |
| ERE | UTO |
| İRE | İTO |
“mangiare” (yemek yemek) fiilinin past participle hali “mangiato” (yemiş) olarak kullanılabilir.
İtalyanca’da past participle aynı zamanda geçmiş zamanın bileşik zamanlarında yardımcı fiil olarak kullanılır.
Örneğin,
“ho mangiato” (yedim) cümlesinde “mangiato”, “ho” yardımcı fiili ile birlikte geçmiş zamanın bileşik zamanında kullanılmıştır.
Ortaçlar, ayrıca cümlede sıfat yerine de kullanılabilirler. ,
“un uomo affamato” (aç bir adam) cümlesinde, “affamato” fiilin present participle hali olarak kullanılmıştır.
Past participle” hem sıfat olarak hem de fiil olarak kullanılabilen bir yapıdır.
Fiil olarak, “past participle”
Bir eylemin tamamlanmış veya bitmiş olduğunu ifade eder ve zaman kipi olarak “perfect tense” (mükemmel zaman) veya “passive voice” (edilgen çatı) için kullanılır.
The cake has been baked.
Kek pişirildi.
La torta è stata cotta.
The book has been written.
Kitap yazıldı.
Il libro è stato scritto.
Sıfat olarak “past participle”
bir ismin durumunu veya halini belirtmek için kullanılır. Özellikle, bu yapının “ed” ile biten fiillerde kullanımı yaygındır. Örneğin:
pulire :temizlemek
pul-ire : pul+ito :pulito(temiz)
leave the car clean.
Arabayı temiz bırak.
lasciare l’auto pulito.
The broken vase.
Kırık vazo.
Il vaso rotto.
The excited child.
Heyecanlı çocuk.
Il bambino eccitato.
Ayrıca, bazı “past participle” yapılarının sıfat olarak kullanımı, diğer isim tamlamaları için de kullanılabilir. Örneğin:
The lost key.
Kayıp anahtar.
La chiave perduta.
The stolen car.
Çalınmış araba.
L’auto rubata.
Past participle
bileşik zamanlarla kullanılır
passato prossimo-trapassato prossimo
Quando venuto a casa, inizia a ballare.
Eve geldiğinde, dans etmeye başlar.
When he comes home, he starts dancing
- present perfect=essere-avere(present tense)+past participle
- future past=essere-avere(future)+past participle
- conditional past tense=essere-avere(conditional)+past participle
- past perfect=essere-avere(imperfect)+past participle
Past participles düzensizler
İtalyanca fiil arasında düzensiz olan bir çok fiil var. Bu fiilleri bu halleriyle ezberlemeniz lazım.
| açmak için açmak içmek kapatmak düzeltmek boyamak söylemek tartışmak yapmak / yapmak okumak kaybetmek izin vermek ağlamak söz vermek azaltmak kırmak seçmek yazmak harcamak gerçekleşmesi için tercüme etmek Görmek kazanmak yaşamak ölmek acı çekmek gelmek açık açıldı sarhoş kapalı düzeltilmiş boyalı dedim tartışılan yapılması / yapılmış okumak kayıp izin ağladım söz indirimli kırık seçilmiş yazılı harcanmış olmuş tercüme görüldü won yaşamış vefat etti acı Hadi | accendere aprire bere chiedere correggere dipingere dire discutere fare leggere perdere permettere piangere promettere ridurre rompere scegliere scrivere spendere succedere tradurre vedere vincere vivere morire soffrire venire acceso aperto bevuto chiesto corretto dipinto detto discusso fatto letto perso permesso pianto promesso ridotto rotto scelto scritto speso successo tradotto venduto vinto vissuto morto sofferto venuto |
Düzensiz fiiller
| 1. bere 2. comporre 3. dar 4. dedurre 5. dire 6. fare 7. introdurre 8. produrre 9. ridurre 10.stare 11.supporre 12.tradurre 13.andare 14.avere 15.capire 16.volere 17.essere 18.potere 19.sapere 20.vedere | 1.bevendo 2.componendo 3.dando 4.deducendo 5.dicendo 6.facendo 7.introducendo 8.producendo 9.riducendo 10.stando 11.supponendo 12.traducendo 13.andando 14.avendo 15.capendo 16.volendo 17.essendo 18.potendo 19.sapendo 20.vendendo |