İspanyolca fiil/anlam kullanış bakımından
İspanyolca fiil anlam/kullanış bakımından çeşitli gruplara ayrılıyor. Latince dillerin olmazsa olmazları yardımcı fiiller de bunların içinde yer alıyor.
Anlam ve kullanış bakımından fiiller
1. Öznesi belirsiz olan fiiller.
Yapacağı söyleniyor.
Se dice que Hacer.
İçeceği söyleniyor.(kim? …cevap yok.belli değil)
Se dice que bebe.
2. Sadece 3. Tekil şahıslarla ,tek şahıslı fiiller.
Nieva-kar yağıyor.
Burada özne belli ama kelimenin içinde gizli.
3. Kurallı fiiller
Her zaman normal zaman takıları alan ,kökleri değişmeyen fiillerdir.
4. Kuralsız filller
Kurallı fiillerin tersine kökleri değişen..bilinen zaman takıları haricinde takılar alan fiillerdir.
Bazı fiiller sırf telafuzda kötü oluyor diye bazı harfleri değişir. Ama bunlar kuralsız değildirler.
| –Aer -eer -oer -car -cer, -cir -gar -ger -gir Quir Ñer ñir Llir | Caer : düşmek (cayó) leer : okumak (leyó) Roer : kemirmek (royó) Tocar : dokunmak (toqué) Vencer : yenmek (venzo) Resarcir : telafi etmek(resarzo) Pegar: yapıştırmak (pequé) Recoger : toplamak ( recojo) Dirigir: yönetmek ( dirijo ) Delinquir : suç işlemek ( delinco) Tañer : çalgı çalmak(tañió) Gruñir: homurdanmak ( gruñió) Mullir : kabartmak ( mullió) |
Kuralsız filleri tanım edatlarını ezberlediğimiz gibi ezberlememiz lazım
.
Bazı fiiller kuralsızdırlar. Ama bazılarına sadece telafuzu bozulmasın diye harf eklenir ya da değişik harf konur. Bunlar kuralsız görünse de kuralsız sayılmazlar.
Kuralsız fiiller : şimdiki zaman,pretérito indefinido,futuro imperfecto(haber kipi şimdiki zaman,di’li geçmiş zaman,gelecek) zamanlarında olur.
Bu kuralsız fiiller : aşağıdaki zamanlarda da kullanıldığından onları da etkiler.
| Şimdiki zaman Di’li geçmiş zaman Gelecek zaman | Dilek Kipi : şimdiki zaman Presente de subj.imp.Dilek kipi :Geçmiş zaman Pretérito imp.de subj.Dilek kipi :Gelecek zaman Futuro imp.de subj.Şart kipi-basit şart Potencial simple |
5. Bazı şekilleri kullanılmayan fiiller
Bazen fiilin anlamından bazende çekimi çok zor oluyorsa bu şekilleri kullanılmaz.
FİİLİ OLUŞTURANLAR
Kök
beber in kökü : beb
Takı
Fiilin köküne gelen şeylere takı diyoruz.
beb-o aldığı takı presente ‘o’
- Zaman takıları (olayın hangi zamanda olduğunu gösterir)
- Şahıs takıları (olay kim tarafından yapılmıştır)
| Tekil | çoğul | |
| 1. Şahıs | yok | -mos |
| 2. şahıs | -s | -is |
| 3. Şahıs | yok | -n |
ÖRNEK
BEBER : içmek
KÖK : beb
BEBES : Şimdiki zaman 2. Tekil şahıs çekimi
Beb-er /beb-e-s
–e : zaman takısı
–s : şahıs takısı
–er : mastar takısı
fiil özelliği : mastar takısı çıktıktan sonra kalan sesli harftir. ‘e’
Dolayısıyla Fiil özelliği ve mastar ekleri üçe ayrılır.
| Fiil özelliği | Mastar eki |
| a e i | -ar -er -ir |
FİİL ÇEKİMLERİ
Zamanı , tekil ya da çoğul olduğunu , hangi şahısa ait olduğunu gösteren bazı takılar alarak oluşturduğu şekil ‘fiil çekimidir’
Örnek
Yardımcı fiil :que bağlacı , edat yardımı ile ulaç,ortaç ile birleşerek çekimlenir
Eylem : YAKIN GELECEKTE olacakmış anlamı verir.
Yardımcı fiil + mastar
Voy a dance.
Ben dans edeceğim : dans etmeye gidiyorum (voy :gitmek demek)
FİİLLERDE ÇATI
İspanyolca fiil anlam/kullanış ‘da eylem bir özne tarafındanmı yapılıyor yoksa özne mi etkileniyor yapılan eylemden? .durumudur.
Etken çatı : eylem özne tarafından yapılıyordur.
- Como (yiyiyorum)
- ben yapıyorum.
Edilgen çatı : eylem özne tarafından yapılmıyordur
- Eylemden etkileniyor. yardımcı fiil + ortaç =Soy hablado(konuşuluyorum)birileri beni konuşuyor.
FİİL KİPLERİ
Bildiğimiz gibi fiillerin aldığı zaman kipleri var. Bu kipler nedir? mesela
Kişinin o an yaptığını anlatmak için..şimdiki zaman haber kipi kullanılır.
O zaman olayı anlatan kişi tarafından değişik zaman dilimleriyle değişik şekiller alması ‘kip’ dir.
haber kipi : (indicativo) adından da anlaşılacağı gibi…kişi bir olayı şimdi mi… ,geçmişte mi..gelecekte mi yapacağını haber verir.
dilek kipi : Olay daha yapılmamıştır..ama kişi bunun olup olmayacağını bilmeden isteğini ifade eder.
yemiş olsa.
si hubiera comido (yemiş olmasını istiyor.)
Emir kipi : olup olmayacağını bilmeden… emreder.
Şart kipi : olay bir şarta bağlıdır.
FİİL ZAMANLARI
Zaman dilimleri nasıl bulunur.
1. Tamamlanıp,tamamlanmadığına göre:
Devam ediyorsa , tamamlanmamışsa : imperfecto.
Bitmişse : perfecto (bileşik zamanlar)
Ayrıntılı olarak haber kipi konumuza bakabilirsiniz.
FİİL TÜREMESİ
1. isimden
şeker (azúcar)
tatlandırmak(azucarar)
2. sıfattan
beyaz (blanco)
beyazlatmak(blanquear)
3. zarftan
atrás (geri)
atrasar(yavaşlatmak)
| neviscar amanecer relampaguear pringar granizar helar tronar alborear ventear anochecer nevar haber lloviznar escampar hay llover | anlamak aydınlanmak aydınlatmak budamak Dolu yağmak dondurmak-dondurmak Gök gürlemesi gün ağarmak havalandırmak Kararmak Kar yağmak sahip olmak serpiştirmek tırmanmak var Yağmur yağmak |
Yardımcı fiiller
İspanyolca fiil anlam/kullanış İçersinde Yardımcı fiiller çoğunlukla fiillere yardımcı olarak adlandırılır ve fiil ifadeleri oluşturmak için ana fiille birleştirilen fiillerdir.
Haber,estar,ser…fiilleri.. gibi fiili tamamlayan fiillerdir. He,estoy,soy…
‘haber’ sahip olmak , birçok zamanı oluşturmak için kullanılır.
Yardımcı fiiller iki şekile ayrılır. Nasıl kullanıldıklarına göre…
- Basit : fiil tek başına kullanılır
- bileşik : fiil ortaç ile birlikte kullanılır.
Yalnızca ana fiilli olan ve yardımcı fiili olmayan bir zamana geniş zaman denir.
Birde hareketli fiiller vardır. Bu fiiller, bir olayın olasılığını gösterir.
deber = should, malı,meli
poder =could,yapabilmek
tener que to = have to, zorunda olmak
soler = use to, alışkanlık
ingilizcedeki yardımcı fiiler ile karşılaştıralım.
- be + gerund : estar + present participle -gerund
- be + past participle : ser + past participle
- can +fiil : poder + mastar
- have + past participle : haber
- may : poder
- ought, should: deber-debería
- will: gelecek zaman -será –will be
Deber
Zorunluluk
İspanyolca’da cümlede zorunluluk ‘ must should ‘ belirtmek için …’deber’ fiili kullanılır.
Bu zorunluluk cümlesindeki ağır anlamı yumuşatmak istersek…conditional form …kullanılabilir.
Cümlede zorunluluk,yükümlülük bildirmek derken ne demek istiyoruz…
Yap-malı-sın…buradaki –malı– hecesi cümleye zorunluluk katar.
Şimdiki zaman çekimi (present tense)
| Şahıs | Ar | Er | İr |
| yo tú usted,él,ella nosotros vosotros ustedes,ellos, ellas | O as a amos áis an | O es e emos éis en | O es e imos Ís en |
| deber: Şimdiki zaman çekimi | |
| Yo tú usted,él,ella nosotros vosotros ustedes,ellos, ellas | debo debes debe debemos debéis deban |
Yapmak: hacer
Sen yapmalısın.
Tú debes hacer
you must do
O bu gece gelmeli.
Ella debe venir esta noche.
She must come tonight.
Bu zorunluluk cümlesini başka bir şekilde daha ifade edebiliriz..
Tener que+…bu kalıpla da zorunluluk…gereklilik..yükümlülüğü ifade edebilirsiniz.
Bağırmayı bırakmalılar, uyumam gerekiyor.
Deben dejar de gritar, tengo que dormir.
They must stop shouting, I have to sleep.
Estar ve ser fiilleri
Geçmiş zamanda…
Sıfatların yüklem olmalarını sağlayan,onlarla birlikte kullanılan ek fiillerdir.
Estar :yer,durum da bildirir.
Birlikte kullanılan sıfatlar : özneyi niteler. Hangi çekim olduğunu bilirsek o zaman hangi şahıs olduğunu da biliriz.
Hastayım
Estoy enfermo
Annem okuldaydı.
Mi madre estaba en le escuela
| Estar | niteleme sıfatlarıyla birlikte olabilmesi için sıfatın GEÇİCİ VE DEĞİŞEN bir özelliğinin olması gerekir. |
| + edat Bazı edatlar ile : bir şeyin olmak üzere olduğunu bildirir. yakında bir eylem olacak anlamı taşır. | |
| + para/peor/algo + fiil Estar por hacer Yapılmak üzere. | |
| Ser | burda ise sıfatlarla kullanılabilmesi için : KALICI özelliğe sahip olmaları gerekir. |
Çocuk şimdi güzeldir
el niño está bello.(yani GEÇİCİ bir güzelliği var.)
Çocuk güzeldir.( yani KALICI güzel)
El niño es bello.
Estar ve ser Farkları
| Estar sıfat ile beraber GEÇİCİ durumlar | Ser sıfat ile beraber KALICI durumlar |
| soru cümleleri ¿Dónde? ile : yer bildirir. | soru cümleleri ¿Cuando? ile : zaman bildirir. |
| Kalem dolapta. La pluma está en el armario | Bugün benim doğum günüm. Hoy es mi cumpleaños. |
| Miş ‘li ortaçlar ile DURUM bildirir. | Miş ‘li ortaçlar ile HAREKET bildirir. |
| Pasta siyah çikolata ile yapılmış El pastel está hecho con chocolate negro. | Astar annem tarafından yapıldı. La forra fue hecha por mi madre. |
| Ulaç (gerindio) ile estar + ulaç Haber kipi-şimdiki zaman | Ulaç (gerindio) ile HİÇBİR ZAMAN KULLANILMAZ. |
| Estoy comiendo Ben yiyiyorum. | |
| İsim ile | İsim ile |
| Estar ser’in yaptığı görevi hiçbir zaman yapmazİsimleri yüklem yapmaz. | İsimlerle beraber kullanıldığında :isimleri yüklem yapar. |
| O bir öğretmendir.(isim -yüklem) Él es un maestro | |
| Şahıs zamirleri ile YER belirtir. | Şahıs zamirleri ile KİMLİK belirtir. |
| Estamos nosotros Buradayız Here we are. | Sensin Eres tú It’s you. |
| Zarf ile Özneyi niteleyen : bien-iyi,mal-kötü, estar ile kullanılır. | Zarf ile |
| Annem iyi. Mi madre está bien. | |
| Zarf ile öznesiz olarak Está bien Peki ,olur,iyi anlamında kullanılır. | Zarf ile öznesiz olarak DURUM bildirir. Bu iyi Esto es bueno. |
| Hal bildiren zarflar ile GEÇİCİ durum bildirir. | Hal bildiren zarflar ile KALICI durum bildirir. |
| Saati bildirmek | Saati bildirmek |
| Saat kaç? ¿Que hora es? 3. Şahıs tekil-çoğul şekliyle bildiririz. |
SER kullanımı
ÖZNE
Özneyi : isim -yükleme ( sıfat da olabilir.)bağlar.
Kadın güzeldir.
La mujer es Bella.
El hombre es químico.
Adam kimyagerdir.
Bu eylem eğer geçiciyse : ser yerine estar kullanılır.
Adam yorgun
YARDIMCI FİİL OLARAK
2. Sarımsı yapraklar dökülüyordu.
Las hocası amarillentas fueron derramando.
VAR OLMAK
3. ‘Var’ ‘olmak,’ anlamıyla tek başına yüklem de olur.
Tsunami beş yıl önce olmuştu.
Tsunami fue hace cinco años.
HABER
İspanyolca fiil anlam/kullanış bakımından Yardımcı fiillerin zaman çekimleri.
Haber:Ortaçlarla birleşip bileşik çekimleri oluşturur.
Haber kipi
| Presente | Préterito perfecto |
| He Has Ha Hemos Habéis Hanhan | He habido Has habido Ha habido Hemos habido Habéis habido Habido |
| PrÉterito imperfecto | Préterito pluscuamperfecto |
| Había Habías Había Habíamos Habíais Habían | Había habido Habías habido Había habido Habíamos habido Habíais habido Habían habido |
| Préterito indefinido | Préterito anterior |
| Hube Hubiste Hube Hubimos Hubisteis Hubieron | Hube habido Hubiste habido Hube habido Hubimos habido Hubisteis habido Hubieron habido |
| Futuro imperfecto | Futuro perfecto |
| Habré Habrás Habrá Habremos Habréis Habrán | Habré habido Habrás habido Habrá habido Habremos habido Habréis habido Habrán habid |
Dilek kipi
| Presente | préterito perfecto |
| Haya Hayas Haya Hayamos Hayaís Hayan | Haya habido Hayas habido Haya habido Hayamos habido Hayaís habido Hayan habido |
| Préterito imperfecto | Préterito pluscuamperfecto |
| Hubiera/hubiese Hubieras/hubieses Hubiera/hubiese Hubiéramos/hubiésemos Hubierais/hubieseis Hubieran/hubiesen | Hubiera/hubiese habido Hubieras/hubieses habido Hubiera/ hubiese habido Hubiéramos/hubiésemos habido Hubierais/hubieseis habido Hubieran/hubiesen habido |
| Futuro imperfecto | futuro perfecto |
| Hubiere Hubieres Hubiere Hubiéremos Hubiereis Hubieren | Hubiere habido Hubieres habido Hubiere habido Hubiéremos habido Hubiereis habido Hubieren habido |
| Emir kipi | |
| Presente He. Habed | |
| Şart kipi Simple | bileşik |
| Haría Habrías Habría Habríamos Habríais Habrían | Haría habido Habrías habido Habría habido Habríamos habido Habríais habido Habrían habido |
İspanyolca fiil anlam/kullanış bakımından Yardımcı fiillerin zaman çekimleri. Haber:Ortaçlarla birleşip bileşik çekimleri oluşturur.
ESTAR
İspanyolca fiil anlam/kullanış Bakımından yardımcı fiillerden :estarın zamanlara göre çekimleri
| Haber kipi | |
| Presente | Préterito perfecto |
| Estoy Estás Está Estamos Estáis Están | He estado Has estado Ha estado Hemos estado Habéis estado Han estado |
| Préterito imperfecto | Préterito pluscuamperfecto |
| Estaba Estabas Estaba Estábamos Estabais Estaban | Había estado Habías estado Había estado Habíamos estado Habíais estado Habían estado |
| Préterito indefinido | Préterito anterior |
| Estuve Estuviste Estuvo Estuvimos Estuvisteis Estuvieron | Hube estado Hubiste estado Hubo estado Hubimos estado Hubisteis estado Hubieron estado |
| Futuro imperfecto | Futuro perfecto |
| Estaré Estarás Estará Estaremos Estaréis Estarán | Habré estado Habrás estado Habrá estado Habremos estado Habréis estado Habrán estado |
| Dilek kipi | |
| Presente | préterito perfecto |
| Esté Estés Esté Estemos Estéis Estén | Haya estado Hayas estado Haya estado Hayamos estado Hayáis estado Hayan estado |
| Préterito imperfecto | Préterito pluscuamperfecto |
| Estuviera/estuviese Estuvieras/estuvieses Estuviera/estuviese Estuviéramos/estuviésemos Estuvierais/estuvieseis Estuvieran/estuviesen | Hubiera/hubiese estado Hubieras/hubieses estado Hubiera/hubiese estado Hubiéramos/hubiésemos estado Hubierais/hubieseis estado Hubieran/hubiesen estado |
| Futuro imperfecto Estuviere Estuvieres Estuviere Estuviéremos Estuviereis Estuvieren | futuro perfecto Hubiere estado Hubieres estado hubiere estado Hubiéremos estado Hubierais estado Hubieren estado |
| Emir kipi Presente Está. Estad | |
| Şart kipi Simple Estaría Estarías Estaría Estaríamos Estaríais Estarían | bileşik Habría estado Habrías estado Habría estado Habríamos estado Habríais estado Habrían estado |
HABER-TENER-HACER
yardımcı fiilleri
HABER
KULLANIMI VE ANLAMI
Sahip olmak,elinde bulundurmak
BİLEŞİK FİİL ÇEKİMLERİNDE
Yardımcı fiil
HABER DE +MASTAR
Gereklilik
Dormir(uyumak) + he : dormiré(ben uyuyacağım.
Venir(gelmek) + has : venirás(geleceksin)
HAY–HABİA
Gereklilik(şahıssız)
Var olmak
Evde üç adam var
Hay tres hombres en casa.
TENER
KULLANIM
Sahip olmak,elinde bulundurmak anlamında
Tengo dos autos
İki arabam var
Tengo tres casas
Üç evim var.
TENER + İSİM
İsim hangi özellikten bahsediyorsa: o özelliğe sahip olması anlamındadır
Açım var
Tengo dolor.
Ateşim var
Tengo fiebre
TENER+QUE+MASTAR
Tengo que ir
Gitmem lazım.
HACER
HAVA DURUMUNU BELİRTİRKEN
Bugün hava soğuktu.
Hacía frío hoy.
Dün hava çok sıcaktı
Ayer Hacía mucho calor
YAPTIRMAK ANLAMINDA
HACER+MASTAR
Saçımı yaptıracağım
Voy a Hacer mi cabello
NE KADAR ZAMAN GEÇTİ?
Üç gün önce aldım.
Lo compré hace tres días.
No gün önce hastalandım.
Me enfermé hace diez días.
NE KADARDIR DEVAM EDİYOR?
hace/hacia+tiempo+que+şimdiki zaman
Este auto has sido vendido hace dos años.
Bu araba İkitelli yıl önce satıldı.
GEREKLİLİK
Haber de
Gitmek( ayrılmak ) zorundayım.
Haber de salir.
Haber que,
Gitmek zorundayım.
Tener de-que
Gitmek zorundayım
Tener de salir.
Tener que salir.
Su içmek zorundayım
Tengo que beber agua.
Tuve que volver
Geri dönmek zorundayım.geri dönmem gerekli
Dün eve erken gelmem gerekti.
Tuve que volver a casa temprano ayer.
2. Yardımcı fiil + ulaç
Eylem ‘DEVAM ETMEKTE’Haber kipi-şimdiki zaman
Film seyrediyorum
Estoy viendo una película.
Yağmur yağıyor.
Está lloviendo.
3. Yardımcı fiil + ortaç(participio)
Ser ve estar fiilleri birleşerek : edilgen çekimleri oluşturur.
Özne fiilden etkilenmelidir.
Mi madre está alimentando a los peces.
Annem balıkları besliyor.
