İspanyolca fiil
İspanyolca fiil anlam/kullanış bakımından çeşitli gruplara ayrılıyor. Latince dillerin olmazsa olmazları yardımcı fiiller de bunların içinde yer alıyor.
Anlam ve kullanış bakımından fiiller
1. Öznesi belirsiz olan fiiller.
Yapacağı söyleniyor.
Se dice que Hacer.
İçeceği söyleniyor.(kim? …cevap yok.belli değil)
Se dice que bebe.
2. Sadece 3. Tekil şahıslarla ,tek şahıslı fiiller.
Nieva-kar yağıyor.
Burada özne belli ama kelimenin içinde gizli.
3. Kurallı fiiller
Her zaman normal zaman takıları alan ,kökleri değişmeyen fiillerdir.
4. Kuralsız filller
Kurallı fiillerin tersine kökleri değişen..bilinen zaman takıları haricinde takılar alan fiillerdir.
Bazı fiiller sırf telafuzda kötü oluyor diye bazı harfleri değişir. Ama bunlar kuralsız değildirler.
| –Aer -eer -oer -car -cer, -cir -gar -ger -gir Quir Ñer ñir Llir | Caer : düşmek (cayó) leer : okumak (leyó) Roer : kemirmek (royó) Tocar : dokunmak (toqué) Vencer : yenmek (venzo) Resarcir : telafi etmek(resarzo) Pegar: yapıştırmak (pequé) Recoger : toplamak ( recojo) Dirigir: yönetmek ( dirijo ) Delinquir : suç işlemek ( delinco) Tañer : çalgı çalmak(tañió) Gruñir: homurdanmak ( gruñió) Mullir : kabartmak ( mullió) |
Kuralsız filleri tanım edatlarını ezberlediğimiz gibi ezberlememiz lazım
.
Bazı fiiller kuralsızdırlar. Ama bazılarına sadece telafuzu bozulmasın diye harf eklenir ya da değişik harf konur. Bunlar kuralsız görünse de kuralsız sayılmazlar.
Kuralsız fiiller : şimdiki zaman,pretérito indefinido,futuro imperfecto(haber kipi şimdiki zaman,di’li geçmiş zaman,gelecek) zamanlarında olur.
Bu kuralsız fiiller : aşağıdaki zamanlarda da kullanıldığından onları da etkiler.
| Şimdiki zaman Di’li geçmiş zaman Gelecek zaman | Dilek Kipi : şimdiki zaman Presente de subj.imp.Dilek kipi :Geçmiş zaman Pretérito imp.de subj.Dilek kipi :Gelecek zaman Futuro imp.de subj.Şart kipi-basit şart Potencial simple |
5. Bazı şekilleri kullanılmayan fiiller
Bazen fiilin anlamından bazende çekimi çok zor oluyorsa bu şekilleri kullanılmaz.
FİİLİ OLUŞTURANLAR
Kök
beber in kökü : beb
Takı
Fiilin köküne gelen şeylere takı diyoruz.
beb-o aldığı takı presente ‘o’
- Zaman takıları (olayın hangi zamanda olduğunu gösterir)
- Şahıs takıları (olay kim tarafından yapılmıştır)
| Tekil | çoğul | |
| 1. Şahıs | yok | -mos |
| 2. şahıs | -s | -is |
| 3. Şahıs | yok | -n |
ÖRNEK
BEBER : içmek
KÖK : beb
BEBES : Şimdiki zaman 2. Tekil şahıs çekimi
Beb-er /beb-e-s
–e : zaman takısı
–s : şahıs takısı
–er : mastar takısı
fiil özelliği : mastar takısı çıktıktan sonra kalan sesli harftir. ‘e’
Dolayısıyla Fiil özelliği ve mastar ekleri üçe ayrılır.
| Fiil özelliği | Mastar eki |
| a e i | -ar -er -ir |
FİİL ÇEKİMLERİ
Zamanı , tekil ya da çoğul olduğunu , hangi şahısa ait olduğunu gösteren bazı takılar alarak oluşturduğu şekil ‘fiil çekimidir’
Örnek
Yardımcı fiil :que bağlacı , edat yardımı ile ulaç,ortaç ile birleşerek çekimlenir
Eylem : YAKIN GELECEKTE olacakmış anlamı verir.
Yardımcı fiil + mastar
Voy a dance.
Ben dans edeceğim : dans etmeye gidiyorum (voy :gitmek demek)
FİİLLERDE ÇATI
İspanyolca fiil anlam/kullanış ‘da eylem bir özne tarafındanmı yapılıyor yoksa özne mi etkileniyor yapılan eylemden? .durumudur.
Etken çatı : eylem özne tarafından yapılıyordur.
- Como (yiyiyorum)
- ben yapıyorum.
Edilgen çatı : eylem özne tarafından yapılmıyordur
- Eylemden etkileniyor. yardımcı fiil + ortaç =Soy hablado(konuşuluyorum)birileri beni konuşuyor.
FİİL KİPLERİ
Bildiğimiz gibi fiillerin aldığı zaman kipleri var. Bu kipler nedir? mesela
Kişinin o an yaptığını anlatmak için..şimdiki zaman haber kipi kullanılır.
O zaman olayı anlatan kişi tarafından değişik zaman dilimleriyle değişik şekiller alması ‘kip’ dir.
haber kipi : (indicativo) adından da anlaşılacağı gibi…kişi bir olayı şimdi mi… ,geçmişte mi..gelecekte mi yapacağını haber verir.
dilek kipi : Olay daha yapılmamıştır..ama kişi bunun olup olmayacağını bilmeden isteğini ifade eder.
yemiş olsa.
si hubiera comido (yemiş olmasını istiyor.)
Emir kipi : olup olmayacağını bilmeden… emreder.
Şart kipi : olay bir şarta bağlıdır.
FİİL ZAMANLARI
Zaman dilimleri nasıl bulunur.
1. Tamamlanıp,tamamlanmadığına göre:
Devam ediyorsa , tamamlanmamışsa : imperfecto.
Bitmişse : perfecto (bileşik zamanlar)
Ayrıntılı olarak haber kipi konumuza bakabilirsiniz.
FİİL TÜREMESİ
1. isimden
şeker (azúcar)
tatlandırmak(azucarar)
2. sıfattan
beyaz (blanco)
beyazlatmak(blanquear)
3. zarftan
atrás (geri)
atrasar(yavaşlatmak)
| neviscar amanecer relampaguear pringar granizar helar tronar alborear ventear anochecer nevar haber lloviznar escampar hay llover | anlamak aydınlanmak aydınlatmak budamak Dolu yağmak dondurmak-dondurmak Gök gürlemesi gün ağarmak havalandırmak Kararmak Kar yağmak sahip olmak serpiştirmek tırmanmak var Yağmur yağmak |
Yardımcı fiiller
İspanyolca fiil anlam/kullanış İçersinde Yardımcı fiiller çoğunlukla fiillere yardımcı olarak adlandırılır ve fiil ifadeleri oluşturmak için ana fiille birleştirilen fiillerdir.
Haber,estar,ser…fiilleri.. gibi fiili tamamlayan fiillerdir. He,estoy,soy…
‘haber’ sahip olmak , birçok zamanı oluşturmak için kullanılır.
Yardımcı fiiller iki şekile ayrılır. Nasıl kullanıldıklarına göre…
- Basit : fiil tek başına kullanılır
- bileşik : fiil ortaç ile birlikte kullanılır.
Yalnızca ana fiilli olan ve yardımcı fiili olmayan bir zamana geniş zaman denir.
Birde hareketli fiiller vardır. Bu fiiller, bir olayın olasılığını gösterir.
deber = should, malı,meli
poder =could,yapabilmek
tener que to = have to, zorunda olmak
soler = use to, alışkanlık
ingilizcedeki yardımcı fiiler ile karşılaştıralım.
- be + gerund : estar + present participle -gerund
- be + past participle : ser + past participle
- can +fiil : poder + mastar
- have + past participle : haber
- may : poder
- ought, should: deber-debería
- will: gelecek zaman -será –will be
Deber
Zorunluluk
İspanyolca’da cümlede zorunluluk ‘ must should ‘ belirtmek için …’deber’ fiili kullanılır.
Bu zorunluluk cümlesindeki ağır anlamı yumuşatmak istersek…conditional form …kullanılabilir.
Cümlede zorunluluk,yükümlülük bildirmek derken ne demek istiyoruz…
Yap-malı-sın…buradaki –malı– hecesi cümleye zorunluluk katar.
Şimdiki zaman çekimi (present tense)
| Şahıs | Ar | Er | İr |
| yo tú usted,él,ella nosotros vosotros ustedes,ellos, ellas | O as a amos áis an | O es e emos éis en | O es e imos Ís en |
| deber: Şimdiki zaman çekimi | |
| Yo tú usted,él,ella nosotros vosotros ustedes,ellos, ellas | debo debes debe debemos debéis deban |
Yapmak: hacer
Sen yapmalısın.
Tú debes hacer
you must do
O bu gece gelmeli.
Ella debe venir esta noche.
She must come tonight.
Bu zorunluluk cümlesini başka bir şekilde daha ifade edebiliriz..
Tener que+…bu kalıpla da zorunluluk…gereklilik..yükümlülüğü ifade edebilirsiniz.
Bağırmayı bırakmalılar, uyumam gerekiyor.
Deben dejar de gritar, tengo que dormir.
They must stop shouting, I have to sleep.
HABER
İspanyolca fiil anlam/kullanış bakımından Yardımcı fiillerin zaman çekimleri.
Haber:Ortaçlarla birleşip bileşik çekimleri oluşturur.
Haber kipi
| Presente | Préterito perfecto |
| He Has Ha Hemos Habéis Hanhan | He habido Has habido Ha habido Hemos habido Habéis habido Habido |
| PrÉterito imperfecto | Préterito pluscuamperfecto |
| Había Habías Había Habíamos Habíais Habían | Había habido Habías habido Había habido Habíamos habido Habíais habido Habían habido |
| Préterito indefinido | Préterito anterior |
| Hube Hubiste Hube Hubimos Hubisteis Hubieron | Hube habido Hubiste habido Hube habido Hubimos habido Hubisteis habido Hubieron habido |
| Futuro imperfecto | Futuro perfecto |
| Habré Habrás Habrá Habremos Habréis Habrán | Habré habido Habrás habido Habrá habido Habremos habido Habréis habido Habrán habid |
Dilek kipi
| Presente | préterito perfecto |
| Haya Hayas Haya Hayamos Hayaís Hayan | Haya habido Hayas habido Haya habido Hayamos habido Hayaís habido Hayan habido |
| Préterito imperfecto | Préterito pluscuamperfecto |
| Hubiera/hubiese Hubieras/hubieses Hubiera/hubiese Hubiéramos/hubiésemos Hubierais/hubieseis Hubieran/hubiesen | Hubiera/hubiese habido Hubieras/hubieses habido Hubiera/ hubiese habido Hubiéramos/hubiésemos habido Hubierais/hubieseis habido Hubieran/hubiesen habido |
| Futuro imperfecto | futuro perfecto |
| Hubiere Hubieres Hubiere Hubiéremos Hubiereis Hubieren | Hubiere habido Hubieres habido Hubiere habido Hubiéremos habido Hubiereis habido Hubieren habido |
| Emir kipi | |
| Presente He. Habed | |
| Şart kipi Simple | bileşik |
| Haría Habrías Habría Habríamos Habríais Habrían | Haría habido Habrías habido Habría habido Habríamos habido Habríais habido Habrían habido |